İşçilik Alacakları: İşçilerin Hakları ve
Hukuki Süreçler
Giriş
İşçilik
alacakları, işçinin çalışma süresi boyunca veya iş sözleşmesi sona erdiğinde
hak kazandığı ücret, tazminat, fazla mesai, yıllık izin gibi parasal hakları
kapsar. 4857 sayılı İş Kanunu, işçilerin haklarını koruma altına almış
ve işverenlerin bu alacakları eksiksiz ödemesini zorunlu kılmıştır. Ancak
uygulamada, işçilerin hak ettiği ödemeleri alamaması sıkça karşılaşılan bir
durumdur.
Bu
yazıda, işçilik alacakları nelerdir, nasıl hesaplanır, işçi alacakları
ödenmezse hangi hukuki yollar izlenir gibi konular ele alınacaktır.
1.
İşçilik Alacakları Nelerdir?
İşçilik
alacakları, işçinin çalışma süresince veya iş sözleşmesinin feshi sonrası hak
kazandığı parasal hakları ifade eder. Bunlar arasında şunlar bulunur:
1.1.
Kıdem Tazminatı
- Kimler
Hak Kazanır?
- İşyerinde
en az 1 yıl çalışmış olan ve işveren tarafından işten çıkarılan
işçiler kıdem tazminatına hak kazanır.
- İşçi haklı
nedenle istifa ederse (örneğin, ücretin ödenmemesi, mobbing, iş
sağlığı ve güvenliği ihlalleri) kıdem tazminatı alabilir.
- “Ahlak
ve iyi niyet kurallarına aykırılık” nedeniyle işten çıkarılan
işçiler kıdem tazminatına hak kazanamaz.
- Nasıl
Hesaplanır?
- İşçinin
her çalıştığı yıl için 30 günlük brüt ücret üzerinden hesaplanır.
- Kıdem
tazminatı tavanı, her yıl belirlenen resmi tutarla sınırlıdır.
1.2.
İhbar Tazminatı
- Kimler
Hak Kazanır?
- İşveren,
işçiye önceden haber vermeden işten çıkardıysa, ihbar tazminatı
ödemek zorundadır.
- İşçi
de işverene haber vermeden işi bırakırsa, işveren işçiden ihbar tazminatı
talep edebilir.
- İhbar
Süreleri:
- 6
aydan az kıdem: 2 hafta.
- 6 ay
– 1,5 yıl arası kıdem: 4 hafta.
- 1,5
yıl – 3 yıl arası kıdem: 6 hafta.
- 3
yıldan fazla kıdem: 8 hafta.
İhbar
tazminatı, çalışanın son brüt maaşı üzerinden hesaplanır.
1.3.
Fazla Mesai Ücretleri
- Kimler
Hak Kazanır?
- Haftalık
45 saatin üzerinde çalışan işçiler fazla mesai ücreti almalıdır.
- Fazla
çalışma süresi %50 zamlı olarak ödenmelidir.
- İşçi,
fazla mesai ücretini son 5 yıl içinde talep edebilir.
1.4.
Hafta Tatili ve Resmi Tatil Ücretleri
- Hafta
tatili çalışmaları, %100 zamlı
ücretle ödenmelidir.
- Bayram
ve resmi tatillerde çalışan işçiler ayrıca ek ücret almalıdır.
1.5.
Yıllık İzin Ücreti
- Kimler
Hak Kazanır?
- En az
1 yıl çalışan işçiler, yıllık ücretli izin hakkına sahiptir.
- İş
sözleşmesi feshedildiğinde, kullanılmayan yıllık izinler ücret olarak
ödenmelidir.
- İşçi
izin kullanmadığı için herhangi bir hak kaybına uğramamalıdır.
1.6.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücretleri
- Kimler
Hak Kazanır?
- Ulusal
bayram ve genel tatil günlerinde çalışan işçilere fazladan 1 günlük
ücret ödenmelidir.
1.7.
Kötü Niyet ve Ayrımcılık Tazminatı
- Kimler
Hak Kazanır?
- İşveren,
işçiyi kötü niyetle işten çıkarırsa, işçi kötü niyet tazminatı
talep edebilir.
- İşçi,
eşitlik ilkesine aykırı şekilde (cinsiyet, yaş, etnik köken vb.
nedeniyle) işten çıkarılmışsa ayrımcılık tazminatı hakkına sahip
olabilir.
2.
İşçilik Alacaklarının Talep Edilmesi ve Hukuki Süreç
İşçi,
alacaklarını talep etmek için şu yolları izleyebilir:
2.1.
İşverenle Ön Görüşme
- İşçilik
alacakları için öncelikle işverenle iletişime geçilmeli ve yazılı talepte
bulunulmalıdır.
2.2.
Arabuluculuk Başvurusu
- İş
Kanunu’na göre, işçilik alacakları için dava açmadan önce arabulucuya
başvurulması zorunludur.
- Arabuluculuk
Süresi: Başvuru
yapıldıktan sonra en fazla 4 hafta içinde sonuçlanmalıdır.
2.3.
İş Mahkemesinde Dava Açma
- Arabuluculuk
süreci anlaşmazlıkla sonuçlanırsa, işçi iş mahkemesine başvurarak
alacaklarını talep edebilir.
- Dava
Açma Süreleri:
- Kıdem
ve ihbar tazminatı: 5 yıl.
- Fazla
mesai, yıllık izin, maaş alacakları: 5 yıl.
3.
İşçilik Alacaklarında Yargıtay Kararları
Yargıtay,
işçilerin haklarını koruma yönünde birçok emsal karara imza atmıştır:
- Kıdem
Tazminatı Hakkı:
Yargıtay, işçinin işten haksız yere çıkarıldığına karar verirse kıdem
tazminatına hak kazanacağını belirtmiştir.
- Fazla
Mesai Ödemeleri:
Yargıtay, işverenin fazla mesai yaptırdığı halde ödeme yapmadığı
durumlarda işçinin bu alacaklarını talep edebileceğini vurgulamıştır.
- Ayrımcılık
Tazminatı:
Yargıtay, cinsiyet veya yaş gibi nedenlerle işten çıkarılan işçilerin
ayrımcılık tazminatı alması gerektiğine hükmetmiştir.
4.
İşçilik Alacakları İçin Dikkat Edilmesi Gerekenler
- İş
sözleşmesi ve maaş bordroları saklanmalıdır.
- Tanık
beyanları ve işyeri kayıtları delil olarak kullanılabilir.
- Arabuluculuk
başvurusu, iş mahkemesi öncesinde zorunludur.
5.
Sonuç ve Genel Değerlendirme
İşçiler,
hak ettikleri ücret, tazminat ve diğer işçilik alacaklarını talep edebilmek
için yasal haklarını bilmelidir. İşveren tarafından ödeme yapılmadığı
durumlarda, arabuluculuk süreci ve iş mahkemesi yoluyla bu haklarını
alabilirler. İşçi, işten ayrılırken veya çalışırken hak kaybı yaşamamak için
belgelerini saklamalı ve gerektiğinde hukuki danışmanlık almalıdır.
Eğer
işçilik alacaklarınız konusunda hukuki destek almak istiyorsanız, uzman bir
avukat ile görüşmeniz faydalı olacaktır. Haklarınızı bilmek ve yasal süreci
doğru şekilde takip etmek, olası mağduriyetlerin önüne geçmek açısından kritik
bir öneme sahiptir.
Bu
konuda daha detaylı bilgilendirme ve hukuki danışmanlık almak için bizlere +90
232 504 00 35 numaralı telefondan veya info@renginhukuk.com mail adresinden her zaman
ulaşabilirsiniz. Konuda uzman miras avukatımız ile sizlere yardımcı
olmaktan memnuniyet duyarız.
Saygılarımızla,
Rengin Hukuk Bürosu
