Mobbing (İşyerinde Psikolojik Taciz):
Hukuki Çerçeve ve İşçinin Hakları
Giriş
Mobbing, işyerinde bir çalışana sistematik olarak uygulanan psikolojik taciz, yıldırma ve baskı anlamına gelir. Mobbinge uğrayan işçi, sürekli olarak aşağılanma, dışlanma, iş yükünün artırılması, gereksiz eleştirilere maruz kalma veya yeteneklerinin görmezden gelinmesi gibi olumsuz davranışlarla karşı karşıya kalır.
Mobbing, hem işçinin psikolojik sağlığını hem de işyerindeki verimliliği olumsuz etkileyen ciddi bir sorundur. Türk hukukunda mobbing, Türk Borçlar Kanunu (TBK), İş Kanunu, Türk Ceza Kanunu ve Anayasa gibi farklı yasal düzenlemeler çerçevesinde ele alınmıştır.
Bu yazıda, mobbingin tanımı, unsurları, hukuki dayanakları ve işçilerin hakları detaylı şekilde incelenecektir.
- Mobbing Nedir?
Mobbing, bir işyerinde bir veya birden fazla kişi tarafından, belirli bir süre boyunca, kasıtlı olarak uygulanan psikolojik baskı ve yıldırma davranışlarıdır.
Mobbingin Temel Özellikleri:
- Sistematik ve Sürekli Olması:
Mobbing, tek seferlik bir olaydan ziyade, uzun süre devam eden sistematik bir baskıdır. - Psikolojik Baskı İçermesi: Mobbing uygulayan kişi veya kişiler, hedef aldıkları çalışana aşağılayıcı, dışlayıcı ve zarar verici davranışlarda bulunur.
- Kasıtlı Olması: Mobbing, mağdurun işyerinden ayrılmasını sağlamak veya onu baskı altına almak amacıyla kasıtlı olarak uygulanır.
- Çalışanın Mesleki veya Kişisel Haklarına Zarar Vermesi: Mobbing, işçinin iş performansını, kariyerini ve psikolojik sağlığını olumsuz etkileyen bir süreçtir.
2. Mobbing Türleri
2.1. Dikey Mobbing (Üstten Alta Baskı)
- İşveren veya yönetici tarafından işçiye yönelik yapılan baskıdır.
- Çalışanın iş yükünün artırılması, küçük düşürülmesi, gereksiz eleştiriler yapılması gibi durumları içerir.
2.2. Yatay Mobbing (Çalışanlar Arasındaki Baskı)
- Aynı seviyede çalışan işçilerin birbirine uyguladığı psikolojik tacizdir.
- İş arkadaşları tarafından dışlanma, iftira, dedikodu veya işbirliğinin kasıtlı olarak engellenmesi gibi durumları kapsar.
2.3. Tersine Mobbing (Alttan Üste Baskı)
- Alt kademe çalışanların, yöneticilere yönelik yaptığı mobbing türüdür.
- Yöneticiyi dışlama, yetkisini hiçe sayma, itibarsızlaştırma gibi davranışlarla
kendini gösterir.
3. Mobbingin Hukuki Dayanakları
Mobbing, doğrudan bir kanun maddesiyle tanımlanmamış olsa da, çeşitli yasal düzenlemelerle korunmaktadır.
3.1. Türk Borçlar Kanunu (TBK) Madde 417
“İşveren, işçilerin kişilik haklarını korumak ve işyerinde sağlıklı bir çalışma ortamı sağlamakla yükümlüdür.” İşveren, işyerinde mobbingi önlemek için gerekli tedbirleri almak zorundadır.
3.2. İş Kanunu Madde 24/II (Haklı Nedenle Fesih Hakkı)
İşçi, mobbing nedeniyle iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir ve kıdem tazminatını talep edebilir.
3.3. Anayasa Madde 17 (İnsan Onuru ve Beden Bütünlüğü)
“Kimseye işkence ve eziyet yapılamaz.” Mobbing, insan onurunu zedeleyen bir eylem olduğu için Anayasa tarafından
yasaklanmıştır.
3.4. Türk Ceza Kanunu (TCK) Madde 125 (Hakaret Suçu)
Mobbing kapsamında işçiye yönelik küçük düşürücü sözler, hakaret veya tehdit içeriyorsa, işveren veya mobbing uygulayan kişi cezai yaptırımla karşılaşabilir.
4. Mobbinge Uğrayan İşçinin Hakları
Mobbinge maruz kalan işçi, hukuki olarak aşağıdaki haklara sahiptir:
4.1. İş Sözleşmesini Haklı Nedenle Feshetme
- İşçi, İş Kanunu Madde 24/II kapsamında mobbing nedeniyle iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir ve kıdem tazminatına hak kazanır.
4.2. Maddi ve Manevi Tazminat Talep Etme
- İşçi, uğradığı psikolojik zarardan dolayı manevi tazminat davası açabilir.
- Eğer mobbing nedeniyle maddi zarara uğradıysa (örneğin, işten ayrılmak zorunda kaldıysa), maddi tazminat da talep edebilir.
4.3. İşverenin Mobbingi Önleme Yükümlülüğü
- İşveren, işyerinde mobbingin önlenmesi için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.
- İşveren bu yükümlülüğü yerine getirmezse, işçi iş mahkemesinde dava açabilir.
4.4. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na Şikâyet
- İşçi, mobbing iddiasını Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikâyet edebilir.
- Bakanlık, işyerinde inceleme yaparak mobbing olup olmadığını tespit edebilir.
4.5. Cezai Yaptırım Talep Etme
- Mobbing eğer hakaret, tehdit veya cinsel taciz içeriyorsa, işçi savcılığa suç duyurusunda bulunabilir.
5. Mobbing Durumunda İşçinin Yapması Gerekenler
Mobbinge uğrayan işçi, haklarını korumak için aşağıdaki adımları izlemelidir:
- Delil Toplama:
- Mobbinge ilişkin e-postalar, mesajlar, ses kayıtları ve yazılı belgeler saklanmalıdır.
- Tanıkların ifadeleri alınabilir.
- İşveren veya İnsan Kaynaklarına Bildirim:
- Öncelikle durumu işverene veya insan kaynaklarına yazılı olarak bildirmek faydalıdır.
- Resmi Kurumlara Şikâyet:
- İşçi, Çalışma Bakanlığı, SGK veya CİMER gibi resmi kurumlara şikâyette bulunabilir.
- Hukuki Sürece Başvurma:
- İşçi, iş mahkemesine başvurarak tazminat davası açabilir.
6. Yargıtay Kararları ve Emsal Uygulamalar
Yargıtay Kararı 1 – Mobbing Nedeniyle Kıdem Tazminatı:
- İşyerinde sistematik baskı gören işçi, haklı nedenle istifa ederek kıdem tazminatına hak kazanmıştır.
Yargıtay Kararı 2 – Mobbing Tazminatı:
- İşverenin sistematik şekilde psikolojik baskı yaptığı tespit edilerek, işçiye manevi tazminat ödenmesine karar verilmiştir.
7. Sonuç ve Değerlendirme
- Mobbing, iş hayatında ciddi bir sorun olup işçinin psikolojik ve mesleki haklarını ihlal eden bir davranıştır.
- İşçi, iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir ve tazminat talep edebilir.
- İşveren, işyerinde sağlıklı bir çalışma ortamı sağlamakla yükümlüdür.
- İşçi, resmi kurumlara şikâyette bulunabilir ve hukuki süreç başlatabilir.
Mobbinge maruz kalan çalışanların haklarını bilmeleri ve gerekli adımları atmaları, işyerinde psikolojik tacizin önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
Bu konuda daha detaylı bilgilendirme ve hukuki danışmanlık almak için bizlere +90 232 504 00 35 numaralı telefondan veya info@renginhukuk.com mail adresinden her zaman ulaşabilirsiniz. Konuda uzman iş hukuku avukatımız ile sizlere yardımcı olmaktan memnuniyet duyarız.
Saygılarımızla,
Rengin Hukuk Bürosu
